Założenie Sekcji Ochrony i Konserwacji Ukraińskiej Kultury Materialnej Fundacji św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej w Krakowie

CEWKÓW – KRÓLESTWO SÓW

Cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra Męczennika w Cewkowie (gm. Dzików Stary, woj. przemyskie) jest drewnianą świątynią, zaliczaną do największych cerkwi na tym terenie. Powstała prawdopodobnie w 1844 r.

Wnętrze cerkwi pokryte jest bogatą polichromią. Monumentalne wrażenie wywiera kopuła ozdobiona malowanymi kasetonami z rozetami. Najciekawsze przedstawienia występują w prezbiterium, na sklepieniu którego wyobrażono Trójcę Świętą.

O wiele starszy od samej cerkwi jest ikonostas, pochodzący z przełomu XVII i XVIII w., który przeniesiono z poprzedniej świątyni.

Po II wojnie światowej, do lat siedemdziesiątych cerkiew była używana przez katolików obrządku łacińskiego. Po wybudowaniu nowego kościoła nieużytkowana cerkiew zaczęła stopniowo popadać w ruinę. Zdewastowana świątynia stała się siedliskiem niezwykłej ilości ptaków, zwłaszcza sów z całej okolicy. Krążące wśród ludności opowieści o zakopanych w cerkwi skarbach powodują – do dzisiejszego dnia – włamania i niszczenie budynku. Wnętrze świątyni zostało splądrowane i ograbione. Skradziono znaczną część wyłamanych z ikonostasu ikon. Niektóre ikony zostały odzyskane przez milicję i znajdują się w magazynie Muzeum w Lubaczowie. Po dzwonnicy stojącej obok cerkwi brak już śladu.
Próbę ratowania cerkwi w Cewkowie podjęła Sekcja Ochrony i Konserwacji Ukraińskiej Kultury Materialnej – działająca w ramach Fundacji św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej w Krakowie.

W czasie oględzin cerkwi stwierdzono obecność w latarni kopuły niezwykle cennych ikon. Ze względu na ich zagrożenie i częściowe już zniszczenie przez wodę deszczową należało je koniecznie przenieść w bezpieczne miejsce, co w chwili obecnej zostało już zrobione. Zachowały się jeszcze boczne ołtarze wraz z ikonami, a także inne sprzęty liturgiczne, m.in. dwa tabernakula. Na strychu cerkwi odkryto mocno zniszczoną chorągiew procesyjną z XVII w., oraz fragmenty ołtarzyka.

Ocalałe jeszcze w cerkwi zabytkowe ikony i sprzęty przewieziono do konserwacji. Wszystkie zostały zabezpieczone przed dalszym zniszczeniem. Naszym marzeniem jest dokonanie pełnej konserwacji oraz rekonstrukcji ikonostasu w takim zakresie aby mógł on powrócić do Cewkowa. Obecnie zakończono konserwację ośmiu ocalałych ikon praznicznych wraz z rzeźbioną ramą.
Rozpoczęto też działania zmierzające do przeprowadzenia remontu całej cerkwi w Cewkowie. Przeprowadzono ekspertyzę architektoniczną. Za wszelką cenę trzeba wykonać prace budowlano-remontowe, wymienić pokrycie dachu, przegniłe części drewnianej konstrukcji itp., wymagające znacznych nakładów finansowych. Odwlekanie niezbędnych prac doprowadzi do pogorszenia się stanu cerkwi.

Historia i stan zachowania opisywanej cerkwi jest typowym przykładem losów świątyń greckokatolickich na terenach południowo-wschodniej Polski. Sekcja Ochrony i Konserwacji Ukraińskiej Kultury Materialnej, pomimo ograniczonych możliwości i braku funduszy, będzie z całym zaangażowaniem kontynuowała akcję ratowania cerkwi w Cewkowie jak i innych zabytkowych obiektów.

Jadwiga Styrna-Nawrocka
Agata Mamoń

Patrz też:
1. J. Styrna, A. Mamoń, Cewków — królestwo sów, „Miż susidamy”, nr 1, 1992, s. 37-38.
2. J. Styrna, Ikona z Korczmina, „Spotkania z Zabytkami”, nr 8, 1992.
3. L. Powroznyk, Czudotworna ikona Materi Bożoji z Korczmyna, „Miż susidamy” nr 2, s. 26–28.

Cudowna ikona Matki Boskiej z cerkwi w Korczminie (woj. zamojskie), konserwowana przez Pracownię Konserwacji Ikon Fundacji św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej w Krakowie