Opis

Między konfliktem a dialogiem. Polityka Ukrainy wobec Federacji Rosyjskiej w latach 1997–2004

Seria: Biblioteka Fundacji św. Włodzimierza, t. XIII

Książka dra Rafała Kęska – absolwenta ukrainistyki krakowskiej oraz studiów doktoranckich na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, obecnie pracownika naukowo-dydaktycznego w Katedrze Ukrainoznawstwa na WSMiP UJ powstała na kanwie rozprawy doktorskiej napisanej pod kierunkiem prof. dra hab. Erharda Cziomera. Oryginalność tej w sposób istotny wzbogacającej wiedzę ukrainoznawczą, wysoce poznawczej oraz społecznie bardzo potrzebnej pracy polega m.in. na trafnym ujęciu polityki Ukrainy wobec Federacji Rosyjskiej w latach 1997–2004, określonej jako, wymagający szczególnej roztropności, bo graniczącej z konfliktem, dialog prowadzony przez Kijów i Moskwę. Celem podjętych w pracy rozważań jest dokonanie analizy polityki ukraińskiej skoncentrowanej głównie na „opisie koncepcji poglądów oraz stanowisk prezentowanych w „zasadniczej mierze przez stronę ukraińską”, ale z uwzględnieniem ocen badaczy zachodnich i rosyjskich”, co podyktowane zostało troską o „oddanie głosu” przedstawicielom Ukrainy, tym bardziej, iż w latach 1997 – 2004 głos ten był słabo słyszalny, a jeśli nawet się pojawiał, to często go lekceważono. Prezentując zagadnienia z obszaru polityki Ukrainy wobec Rosji Autor prezentuje podstawy traktatowe polityki Ukrainy wobec FR, wyodrębniając problemy i kwestie sporne, do jakich należy problem granicy ukraińsko-rosyjskiej, wspomnianej już przyszłości Floty Czarnomorskiej, podziału własności, a także majątku pozostającego poza granicami byłego państwa sowieckiego (ZSRR), obecności i życia Ukraińców w Federacji Rosyjskiej, których szacunkowa liczba wynosi około 5–6 mln. Podczas analizy nie omija też Autor procesów integracyjnych na obszarze byłego ZSRR po 1991 roku zainicjowanych bezpośrednio po rozpadzie Związku Sowieckiego w ramach współpracy Wspólnoty Niepodległych Państw, Wspólnej Przestrzeni Gospodarczej czy GUUAM – związku państw Gruzji, Ukrainy, Uzbekistanu, Azerbejdżanu, Mołdowy. Mamy też w pracy Rafała Kęska zarys stanu i perspektyw ukraińsko-rosyjskiej dwustronnej wymiany handlowej z wyszczególnieniem strefy paliwowo-energetycznej i wojskowo-technicznej. Spośród siedmiu ogólnych wniosków wynikających z przeprowadzonej w rozprawie w sposób rzetelny, wnikliwy i kompetentny analizy polityki zagranicznej Ukrainy wobec Federacji Rosyjskiej w latach 1997–2004 rzeczywiście ani jeden nie nastraja optymistycznie. Nie został bowiem wypracowany przez Kijów jakikolwiek długofalowy kształt relacji dwustronnych między dwoma państwami, a tym bardziej nie została zarysowana ogólna wizja relacji zewnętrznych. Mało tego relacje ukraińsko-rosyjskie nie przestały mieć charakteru konfliktogennego, czego świadectwem był ostry spór dotyczący przynależności wyspy Tulza. Natomiast działania integracyjne, rozbudowa i utrwalanie wielostronnych związków kooperacyjnych w ramach WNP przyczyniły się do zwiększenia uzależnienia Ukrainy od Rosji. Oba państwa w latach 1997–2004 – jak podkreśla Rafał Kęsek – „nie osiągnęły nawet przybliżonej podmiotowej równorzędności w kontaktach dwustronnych”. Przeciwnie „ułomność i nieefektywność” ukraińskiej polityki względem Federacji Rosyjskiej wpływała niekorzystnie na różne kierunki polityki zagranicznej Ukrainy”. Mało tego polityka ta w „sposób destruktywny wpływała […] na rozwój kooperacji w ramach organizacji GUUAM, paraliżowała dialog prowadzony przez Kijów na kierunku zachodnim, a także ograniczała kontakty Kijowa z partnerami z Europy Środkowo-Wschodniej”. Trzeba mieć nadzieję, że ta stanowiąca wzór dla dalszych podobnych analiz i ocen, przemyślana pod względem kompozycyjnym, posiadająca – jak podkreślił w swej recenzji prof. dr Bogdan Łomiński – „solidną bazę źródłową” i w sposób kompetentny napisana rozprawa okaże się pożyteczna oraz inspirująca nie tylko dla badaczy ukrainoznawców, ale i dla zainteresowanych współczesną wiedzą o Ukrainie politologów w Polsce, w Federacji Rosyjskiej i w świecie. Że są to nadzieje i oczekiwania uzasadnione świadczy zarazem opinia oceniającego tę rozprawę prof. Mieczysława Smolenia, który jest zdania, iż „współczesne stosunki ukraińsko-rosyjskie mają dzisiaj, jako problem badań, swoją ustaloną ponad wszelką wątpliwość wysoką rangę naukową. Tymczasem jak dotąd, przedmiotem szczegółowych penetracji badawczych, przynajmniej w polskiej nauce zajmującej się stosunkami międzynarodowymi, stały się głównie stosunki polsko-ukraińskie i polsko-rosyjskie w jakimś sensie uwzględniające również sprawy ukraińskie”. W tym kontekście w całej rozciągłości należy się zgodzić z Autorem książki Rafałem Kęskiem, iż „polityka realizowana przez Kijów wobec Federacji Rosyjskiej nabiera szczególnego znaczenia nie tylko dla samej Ukrainy, ale i dla jej partnerów zewnętrznych i jako taka powinna stać się jednym z ważniejszych przedmiotów analiz naukowych, prowadzonych współcześnie w ramach badań nad stosunkami międzynarodowymi”. Można zatem oczekiwać, że autor kolejnej rozprawy analizującej politykę Ukrainy wobec Rosji po 2004 roku da odpowiedź na pytanie, który z trzech prognozowanych przez Rafała Kęska scenariuszy (prozachodni, wielowektorowy czy euroazjatycki) przyjmie Ukraina, zwłaszcza po przejęciu władzy przez Partię Regionów i jej lidera Wiktora Janukowycza. Istotnym przy odpowiedzi na powyższe pytania będzie zarazem ustalenie, jakie czynniki zdecydują o wyborze tych kierunków przez Ukrainę, uczestniczącą w międzynarodowej polityce, ale wciąż jeszcze stojącą przed alternatywą. (Włodzimierz Mokry)